Да, го живеам својот сон, да имам влијание преку науката, да работам со талентирани колеги од целиот свет и да придонесам за решенија што ги надминуваат границите. Добив можност да ги спроведам своите идеи во практика, особено во областа на атмосферската хемија и климатските промени, вели проф. д-р Сашо Глигоровски, кој неодамна одржа предавања на Природно-математичиот факултет во Скопје, чиј дипломец е
По 30 години откако дипломирал на Институтот за физика при Природно-математичкиот факултет во Скопје, проф. д-р Сашо Глигоровски на почетокот на месецов им се врати на познатите амфитеатри, овојпат во улога на гостин-предавач. Врвен научник со кој Македонија треба да се гордее, Глигоровски со својата импресивна научна работа од областа на загадувањето на воздухот и климатските промени, денес е дел од Environmental Science and Engineering Group at Guangdong Technion – Israel Institute of Technology во Кина. Проф. Глигоровски одржа две предавања за студенти и професори, во рамките на активностите на УКИМ и на Меѓународната организација за миграција (IOM), со цел споделат искуства на наши професори кои работат на странски универзитети.
Со проф. Глигоровски разговаравме за неговиот фокус на работа, но и за тоа како македонската наука да го добие своето вистинско место.
Значи ли за вас оваа можност да бидете во контакт со македонската научна мисла, но и со студентите, пред сè?
-За мене посетата на Институтот за физика е од огромно значење, бидејќи токму таму студирав и дипломирав во 1994 година. Значи, после 30 години за прв пат се вратив да одржам предавања за студентите и за моите ценети колеги професори, што ми предизвикува голема чест и задоволство. Институтот за физика ми даде солидна основа на знаење, која многу ми помогна кога го правев докторатот на Institute of Tropospheric Research (TROPOS) во Лајпциг.
Загадувањето на воздухот во корелација со климатските промени е една од темите што научно ве интересира. На што поточно се осврнавте во вашите две предавање во Скопје?
-Во моите две предавања во Скопје, се осврнав на клучните аспекти од атмосферската хемија и физика кои се поврзани со загадувањето на воздухот и климатските промени, со посебен акцент на следново:
Интеракциите океан-атмосфера и нивното влијание врз климата
– Истражував како фотохемиските процеси на површината на “sea surface microlayer”, (SML) генерираат испарливи органски соединенија (volatile organic compounds (VOCs)) и како овие соединенија влијаат на формирањето на аеросоли и радијационото загревање или ладење. На пример, оксидацијата на органскиот материјал во SML со озон доведува до формирање на токсични соединенија кои апсорбираат сончева светлина (како нитрокатехол), кои придонесуваат за формирање на т.н. “Brown Carbon” и климатските промени.
Хетерогените реакции на SO2 и нивната улога во загадувањето
– Објаснив како сулфур диоксидот (SO2) од согорување на фосилни горива реагира на урбани површини (на пр. „урбани нечистотии“) под влијание на светлина, создавајќи сулфатни аеросоли кои го зголемуваат PM2.5 и придонесуваат за формирање на т.н. “haze”.
– Овие процеси се особено релевантни за градовите со висока релативна влажност, како што е Гуангџоу во Кина.
Фотохемијата во внатрешни простори и нејзините здравствени последици
– Дискутирав за тоа како реакциите помеѓу загадувачите во затворени простори (на пр. од готвење) и OH радикалите создаваат секундарни соединенија (како алдехиди и азотни хетероцикли), кои може да бидат поштетни од примарните органски супстанции што се емитуваат при согорување.
– Ова е особено важно бидејќи луѓето поминуваат до 90% од времето во затворени простори.
Идни соработки и поврзаност со Македонија
– Истакнав можност за соработка со македонските институции за истражување на локалните извори на загадување (на пр. влијанието на превозот или индустријата врз квалитетот на воздухот), користејќи методи развиени во мојата лабораторија во Кина.
Ако треба да се навратите на годините на вашето студирање на Институтот за физика при ПМФ, во какво сеќавање ви се тие денови? Може ли гордо да кажете на светот дека овде ја стекнавте солидната основа за да продолжите да летате и да освојувате знаења низ светот?
– Има една интересна случка: кога за прв пат го посетив TROPOS, мојот ментор, проф. Хартмут Херман, ме однесе заедно со еден негов докторант од Романија (Золтан Мајдик) кај директорот на TROPOS, проф. Јост Хајнценберг. Јост нè праша од кој универзитет доаѓаме, а јас му се претставив дека сум од Институтот за физика во Скопје. Тој веднаш ме праша дали ги познавам професорите Мијат Мијатовиќ, Виктор Урумов и Ѓорѓи Ивановски. Јас му одговорив дека имав чест сите тројца да ми предаваат и дека стекнав знаење кое сигурно ќе ми послужи во кариерата.
Мојот ментор, проф. Хартмут Херман, беше пријатно изненаден што доаѓам од толку добар институт, чии професори се познати дури и на директорот на TROPOS иако тие се теоретичари, а TROPOS се занимава со применета физика. Потоа, кога Јост го праша Золтан од каде доаѓа, тој одговори: „Од Универзитетот во Јаши“. Јост само кимна и рече: „Не знам никого таму.“ Така, уште на почетокот на мојот докторат, имав добра „реклама“ само поради фактот што дипломирав на Институтот за физика во Скопје со толку познати професори.
Од април годинава Вие сте дел од Environmental Science and Engineering Group at Guangdong Technion – Israel Institute of Technology во Кина. Каква научна средина е Кина за врвен научник како вас, чувствувате ли дека го живеете вашиот сон?
– Кина нуди исклучително динамична и инспиративна научна средина, каде што технологијата, иновациите и меѓународната соработка се во центарот на развојот. Како дел од Guangdong Technion – Israel Institute of Technology (GTIIT), имам привилегија да работам во институција што ги комбинира најдобрите практики од Израел и Кина, со фокус на одржливи решенија за глобалните предизвици.
Научната заедница овде е мотивирачка и поддржувачка, со значителни инвестиции во истражување и инфраструктура. Добив можност да водам проекти кои ги истражуваат климатските промени и квалитетот на воздухот, теми кои се од витално значење за Кина и светот. Признанијата како National Natural Science Foundation of China International Excellent Senior Scientists Fellowship и наградите за најдобар ментор од Кинеската академија на науките се потврда за колаборативниот дух и високите стандарди.
Да, го живеам својот сон, да имам влијание преку науката, да работам со талентирани колеги од целиот свет и да придонесам за решенија што ги надминуваат границите. Кина ми даде можност да ги спроведам своите идеи во практика, особено во областа на атмосферската хемија и климатските промени. Секако, понекогаш има предизвици, културните разлики, јазичната бариера или брзoтo темпо на промени. Но, токму оваа комбинација на традиција и модерност ја прави Кина толку стимулативна за научниците. Ако вашиот сон вклучува напредни истражувања, глобална соработка и вистинско влијание, тогаш Кина дефинитивно е местото каде што тој може да се оствари.
Какво е чувството и привилегијата да се соработува со Кинеската академија на науките?
– Иако не сум формален член на Кинеската академија на науките (CAS), имав чест да соработувам со нив како истражувач на Државната клучна лабораторија за органска геохемија во Гуангџоу. Ова искуство ми отвори врати кон напредна научна инфраструктура и инспиративни колеги кои се на врвот на глобалните истражувања.
Работењето во рамките на CAS, една од најпрестижните научни институции во светот беше исклучителна привилегија. Нивната посветеност на интердисциплинарни проекти, како што се студиите за климатските промени и загадувањето на воздухот, ми овозможи да ги проширам своите хоризонти и да учествувам во истражувања со вистинско глобално влијание. Чувството е понизност и гордост, понизност пред нивната научна строгост, но и гордост што мојата работа беше признаена преку награди како Excellent Mentor of CAS. Ова не е само личен успех, туку и потврда дека научните соработки надминуваат граници дури и кога не си формален член.
Кина нуди единствена комбинација на амбиција и можност за научниците. CAS е срцето на оваа екосистема, и да допираш до него, дури и како надворешен соработник, е длабоко стимулативно.
Во нашата земја со децении кубуриме со минималните проценти што се одвојуваат за развој на науката. Имате контакт со многу високоразвиени научни средини, кој е најдобриот пат што треба да го заодиме за да напредуваме како општество, знаејќи дека образованието и науката треба да бидат главни постулати во една земја?
– Како научник кој има работено во врвни истражувачки центри (TROPOS во Германија, IRCELYON во Франција, CAS во Кина), гледам дека патот кон напредок има три критични чекори:
1.Инвестирајте во луѓето, не само во опремата
Најдобрите научни средини (како што се оние во Кина или Германија) ги негуваат талентите. Македонија треба:
• Да создаде стипендии за докторски студии во земјата со обврска za враќање (на пр., 5 години работа во македонски институции по дипломирањето).
• Да воведе ‘мозочен проток’ наместо ‘одлив’, со програми за вработување на дијаспорски научници (како што правеа Израел и Јужна Кореја).
2. Фокусирајте се на области со глобален потенцијал
Наместо да се тркаме со развиените земји во сите области, треба да идентификуваме уникатни предности:
• Природни ресурси: На пр., истражување на ретки метали од стари рудници со еколошки технологии (како што правеа Чиле и Ботсвана).
• Традиционално знаење: Студии за лековити билки од Балканот во соработка со фармацевтски компании.
• Климатски адаптации: Развој на решенија за суши/поплави базирани на локални услови.
3. Градете соработка меѓу академскиот и приватниот сектор
Во Кина, 90% од патентите доаѓаат од универзитетско-индустриски проекти. Македонија може да започне со:
• Инкубатори за стартапи при универзитетите (на пр., фокусирани на агротехнологии или обновлива енергија).
• Даночни олеснувања за компании кои инвестираат во истражување (како во Полска).
4. Искористете ја дигиталната ера
• Онлајн-платформи за ‘граѓанска наука’ (на пр., следење на квалитетот на воздухот преку апликации).
• Виртуелни лаборатории за заштеда на трошоци (како Remote Access Labs во Австралија).Пример од моето искуство:
Кога бев на TROPOS, видов како Германија ги трансформираше источните држави по обединувањето, не само со купување технологија, туку со обука на локални истражувачи.
Македонија нема потреба од големи буџети, туку од стратегиско планирање. Клучот е да се инвестира во две генерации, оние кои ќе ги учат и оние кои ќе ги применуваат знаењата.
На што сте фокусиран периодов професионално?
– Моето сегашно истражување е фокусирано на хемиските процеси на границата помеѓу атмосферата и водните/урбаните површини и нивното влијание врз климатските промени и квалитетот на воздухот. Конкретно, работам на три клучни области:
1. Фотохемиски реакции на површината на океаните и реките
• Истражувам како озонот и сончевата светлина ги трансформираат органските соединенија во “Sea Surface Microlayer”, создавајќи испарливи органски соединенија (VOCs) и аеросоли кои влијаат на климата.
• На пример, откривме дека оксидацијата на речните SML ослободува токсични соединенија како нитрокатехол (познат како “brown carbon”), кој придонесува за загревање.
2. Хетерогени реакции на загадувачи во урбани средини
• Ги проучувам реакциите на SO2 и NO2 на урбани површини (на пр., ѕидови, прозорци) под влијание на светлина, кои создаваат секундарни загадувачи како сулфатни аеросоли и HONO (Азотаста киселина).
• Овие процеси се клучни за разбирање на загадувањето на воздухот во градовите и дизајнирање подобри стратегии за чистиот воздух.
3. Хемијата во внатрешни простори (Indoor Chemistry)
• Анализирам како реакциите помеѓу озонот, OH радикалите и домашните хемикалии (од боји, препарати за чистење) создаваат штетни соединенија во затворени простории.
• На пример, покажавме дека реакциите на озон со препарати за подот ослободуваат азотни хетероцикли, кои се потенцијално канцерогени
Зошто ова е важно за Македонија? Истражувањата се директно поврзани со локалните предизвици: загадување на воздухот во Скопје, ефектите од согорување на фосилни горива и здравствената штета од затворени простории. Следни чекори: развој на евтини сензори за следење на загадувачите и обучување на млади истражувачи за атмосферска хемија преку летни школи.
The post Проф. д-р Сашо Глигоровски: Инвестирајте во луѓето, не само во опремата first appeared on УМНО.МК.
