Пред претседателските избори во САД, Европејците нестрпливо чекаат да видат дали победник ќе биде Доналд Трамп – кошмар за многумина – или Камала Харис, која се смета за многу подобра опција кога станува збор за трансатлантските односи. Сепак, непријатната вистина е дека интересот на Америка за Европа се намалува во последните 30 години, пишува Политико, наведувајќи дека ниту еден кандидат нема да го врати врвот на трансатлантската алијанса од раните 1990-ти.
Тоа не значи дека овие избори нема да влијаат на Европа. Бриселскиот портал го опишува Трамп како „фан“ на рускиот претседател Владимир Путин кој сака да воведе царини од 100 отсто за европските стоки и ветува дека ќе стави крај на војната во Украина следниот ден откако ќе биде избран.
Неговите закани за повлекување на Америка од НАТО треба да се сфатат сериозно бидејќи овој пат Трамп најверојатно нема да биде опкружен со „длабоката држава“. Спротивно на тоа, Харис ветува континуитет кога станува збор за улогата на Америка како глобален лидер и има советник еврофил – Фил Гордон, во кој Европа има големи надежи.
Меѓутоа, ако направиме чекор назад, пошироката слика е оваа: Европа едноставно не е толку важна за Америка како што беше некогаш. Сè помалку, алергична на политиката на моќ, нестабилна и одбивна на ризик, Европа се повеќе предизвикува, ненаклонетост кај многу Американци, туку презир, пишува Политико. Не помага и фактот што јазот во перформансите на американската и европската економија незапирливо се зголемува, во корист на Америка.
Оние кои ја поддржуваат трансатлантската алијанса искрено ќе кажат дека односите меѓу Америка и Европската унија беа добри под претседателот Џо Бајден. Неговата поддршка за Украина (вклучувајќи го и заемот од 20 милијарди долари објавен минатата недела) е непоколеблива, дури и ако не ги исполни надежите на надворешнополитичките „јастреби“. Администрацијата на Бајден, преку советникот за национална безбедност Џејк Саливан, воспостави блиски односи со претседателката на Европската комисија Урсула фон дер Лајен.
„Поради војната во Украина, тој мисли дека САД се пострасно ангажирани во Европа отколку во последните 70 години“, вели Вит Стилман, американски филмски режисер кој го поминал најголемиот дел од својата кариера во Европа.
Но, Бајден сигурно ќе биде последниот ладнокрвен претседател на Америка. По него, ќе се зајакне групата креатори на политики кои не мислат дека Русија претставува суштинска закана за американските интереси или не се заинтересирани за улогата на Вашингтон во светот. Дури и самиот Бајден дозволи индо-пацифичкиот регион да стане главен приоритет.
„Се сеќавате на дебаклот на АУКУС, кога САД пред носот на Франција ѝ украдоа голем договор за изградба на подморници? Францускиот претседател Емануел Макрон беше бесен. Одговорот на Америка потсетуваше на познатата реплика на Дон Дрејпер: Воопшто не мислам на тебе“, пишува Политико.
Зад сцената, на Французите им е јасно како Вашингтон ја гледа Европа.
„Тоа не е непријателство, тоа е рамнодушност. Понекогаш е полошо“, рече еден дипломат.
Економските односи подобри од било кога
Големата иронија на американското дистанцирање од Европа е што е тешко да се одреди една конкретна причина зошто тоа се случува, пишува Политико. За Бен Хоџис, кој некогаш командуваше со американските трупи во Европа, трошоците за испраќање на дури 450.000 војници на континентот во екот на Студената војна сè уште им е од корист на САД и денес.
Згора на тоа, дури и сега, економските односи меѓу Америка и Европската унија се подобри од било кое време во историјата. Обемот на трансатлантската трговија со стоки и услуги е огромен и расте секоја година. Некои Европејци се задолжија да го потсетат Вашингтон на овие факти.
Во документ од пет страници доставен до европските министри за надворешни работи во јули, полскиот министер за надворешни работи Радек Сикорски ги повика своите колеги да зборуваат за взаемните придобивки од односите и да ги отфрлат негативните перцепции за трансатлантските врски што преовладуваа, најмногу на републиканската страна. Сепак, за Трамп, кој го гледа НАТО како товар, или за неговиот кандидат за потпретседател, Џеј-Ди Венс, кој одвраќањето од Русија го поистоветува со „поттикнување војна“, присуството на САД во странство делува како пречка и одвраќање од домашните приоритети, како на пример депортирање мигранти или одржување ниски цени.
„Европа е изгубена“
Како што отчукува часовникот до 5 ноември, Европејците се борат со изгледите за понатамошно американско повлекување. Доколку победи Харис, се очекува Белата куќа да продолжи да ја поддржува Украина, но дека на крајот ќе го насочи Киев кон постигнување договор со Русија во не толку далечна иднина. Инвестициите во НАТО ќе останат доследни, иако трендот на приоритет на Индо-пацификот пред Европа ќе продолжи.
Доколку, пак, победи Доналд Трамп, некои веруваат дека неговата администрација би се однесувала рационално, или барем рационално во однос на неговите стандарди, и дека нема да ја сврти ситуацијата против НАТО. Покрај тоа, се очекува тој да постигне договор за војната во Украина што ќе им овозможи на двете страни да прогласат победа (на пример, со давање повеќе оружје на Киев и укинување на сите ограничувања за нивната употреба, во замена Путин да ги прекине офанзивните операции и да добие територија). Сепак, не се сите убедени во тоа.
„Сакаме да веруваме дека Трамп ќе биде рационален, но никој не може да биде сигурен во тоа“, вели за Политико, висок дипломат на ЕУ кој сакаше да остане анонимен.
Затечени во 2016 година, претставниците на Европската унија сега велат дека се подготвуваат за се што може да направи Трамп. Дипломатите и трговските претставници ветуваат дека ќе одговорат „брзо и силно“ доколку Трамп се обиде да започне трговска војна со Европската унија.
Сепак, овој вид трговија е веројатно лесен дел од задачата кога станува збор за замислување на долгорочните односи меѓу Европа и Америка. Многу поголем предизвик е планирањето на иднината во која Америка значително и трајно ќе биде помалку ангажирана во заштитата на Европа.
На тој фронт, Франција игра важна улога во предупредувањето дека блокот треба да се здружи дефанзивно, без оглед на тоа кој ќе биде избран за претседател на Америка.
„Не можеме да ја оставиме безбедноста на Европа во рацете на гласачите во Висконсин на секои четири години. Да го напуштиме колективното негирање. Европејците мора да ја земат својата судбина во свои раце, без разлика кој ќе биде избран за претседател на САД“, рече францускиот министер за Европа Бенџамин. Хадад неодамна.
Европската комисија во Брисел, исто така, ја прифати таа мелодија, која сака Европа да биде понезависна во однос на технологијата, одбраната и суровините. Сепак, вистина е дека блокот е длабоко поделен кога станува збор за предвидување иднина со помало американско присуство. Колку и да се ентузијасти застапниците на европската „стратешка автономија“, нема моментум за создавање на европска армија или европски нуклеарен чадор.
Одредени земји, особено нордиските и некои централни и источни, го гледаат притисокот од Париз како трик за зајакнување на француските компании. Тие ги гледаат предлозите за посилна Европа со единствени стратешки и воени цели како тројански коњ што ќе донесе потчинетост во однос на поголемите земји, т.е. кон Франција и Германија. За други, Путиновата Русија е едноставно егзистенцијална закана. Губењето на заштитниот чадор на Америка е незамисливо бидејќи би ги изложило на товарот на рускиот нуклеарен и конвенционален арсенал, без кредибилна противтежа.
Има и такви кои веруваат дека овие ставови би морале да се променат во случај на победа на Доналд Трамп. Сепак, алтернативата е исто толку веројатна. Соочени со континуираното движење на Америка, земјите од ЕУ ќе се приближат до идејата „секој народ за себе“, гледајќи се едни на други со поголемо сомневање и барајќи предност преку договори со други суперсили како Русија и Кина.
„Без САД, Европа е изгубена“, напиша минатата година францускиот аналитичар Николас Тенцер, а далеку е поопасен ризикот од тоа дека Европа нема да препознае дека е веќе изгубена и затоа ќе остане неподвижна и парализирана.
